Anora (2024): İki Dünya Arasında

Geride bıraktığımız 2024’ün zayıf bir sinema yılı olduğu herkesin malumu. Ancak diğerlerinin yanında yıldızı parlayan ender filmlerden birinin Sean Baker’ın Anora’sı olduğunu söyleyebiliriz gönül rahatlığıyla. Hem Anora gerçek anlamıyla da parıltısı bol, ışıltılı bir film: en azından ilk yarısı itibarıyla. Sean Baker’ın yönetmenlik ve senaryoyla yetinmeyip filmin oyuncu seçimlerinden kurgusuna kadar tek kişilik dev kadro olarak her departmanda yer aldığı Anora, sonunda Amerikan Rüyası illüzyonuyla sert bir şekilde yüzleşen bir Külkedisi hikayesi. Külkedisi hatırlatmasını bizzat Sean Baker yapıyor, bir ev bir araba alabilmekten ibaret olan Amerikan Rüyası’nın yıllar içinde şöhret ve servet sahibi olma halini aldığına vurgu yaparak. Amerikan Rüyası anlatısı, kökeni itibarıyla yeni dünya olarak Amerika kıtasının sömürgeleştirilmesi döneminde sömürgecilik faaliyetlerine toplum temelinde ideolojik meşrulaştırma sağlayan bir cennet vaadine denk düşüyordu. Dinamik bir kavram olarak, zamanla Amerikan kapitalizminin fırsat eşitliğinin hak edene sınıf atlama imkânı verdiğine inanılan yanıltıcı bir umut ideolojisi olarak insanlar arasında yayıldı. Geldiğimiz noktada Amerikan Rüyası’nın apaçık başarısızlığının sebebini kapitalizmin bizzat eşitsizlikler üretmeye yatkın doğasından başka her şeyde aramanın sonucu ikinci kez Trump olarak karşımıza çıkıyor. Fırsat eşitliği zokasını yutmayanlar ise çoktan kestirmeler icat etmeye başlamış ya da külkedisi masalındaki gibi kurtarılmayı bekliyor. Tıpkı ‘Ani’ diye bilinen Anora gibi.

Ayrıca İlginizi Çekebilir: The Florida Project (2017): Makyajsız Amerika

Ani Brooklyn’in bir striptiz kulübünde güvencesiz çalışan Rus-Amerikalı bir erotik dansçı. Ani’nin külkedisi masalını bir Rus milyarderin şımarık oğlu olduğunu sonradan ögreneceğimiz Ivan’ın (bazen Vanya) Amerika ziyaretlerinden birinde kulübe müşteri olarak gelmesi başlatıyor. Ivan’ın kulübün dışına taşan—para karşılığında sevgili olmak gibi— özel hizmet talepleri ikili arasındaki maddi ilişkinin sınırlarını giderek bulanıklaştırırken Ani düşlediği ama yabancısı olduğu hayatın büyüsüne kapılmaya başlıyor. Banliyöde kardeşiyle paylaştığı evinden Ivan’ın malikanesine geçişteki sahnede Ani’nin şatafattan başını döndüren şey, Amerikan Rüyası’nın sınırı olmayan vaatlerinin cisimleşmiş hali olarak orada duruyor. Aslında film, Ani’yi Ivan’la evliliğe götürecek yakınlaşmanın sebepleri arasında bilinçli bir şekilde karışık sinyaller veriyor. Seks işçisi olarak konumlandığı ilişkide kendisini aynı zamanda romantik olarak bağlanmış bir partner olarak gördüğüne ikna olabileceğimiz sahneler de var, evlilik kararından sonra kulüpten ayrılırken arkadaşlarına Ivan’dan bahsettiğinde ‘büyük balık yakaladım’ diyerek başına konan talih kuşunu ima ettiği anlar da. Sean Baker, hemen hemen her filminde toplumun marjinalleştirilmiş kesimlerine—bilhassa seks işçilerine—öznellik atfeder ve onların hayatın çeşitli alanlarındaki gayri-insanileştirilme eğilimine karakterlerinin duygusal ve rasyonel yönlerini bir bütün olarak sergileyerek cevap verir. Her ne kadar Ani’nin parçası olduğu erotik eğlence endüstrisinin dışındaki hayatına dair detaylar yönetmenin önceki filmlerindeki ana karakterlerinki kadar güçlü yazılmamış olsa da burada da Ani’yi kurnaz bir servet avcısı figüründen çok daha derinlikli görüyoruz. Şimdilik buradaki zaaflara değinmeyi yazının sonuna bırakıyorum.

Film bir noktaya kadar tipik Amerikan romantik komedisi kodlarıyla ilerlerken Ivan’ın bir Amerikalıyla, hele de bir seks işçisiyle evlenmesini öğrenen despot ailesinin adamlarını peşine takmasıyla külkedisi hikayesi beklenmedik bir şekilde tepetaklak olur, Vegas’taki evlilikleriyle başlayan parlak ve canlı renklerle örülü rüya Ani için kabusa döner. Ivan’ın milyarder babası için çalışan Toros ve onun emrindeki Garnick ve Igor’un hikâyeye dahil olması filmi yeni bir durak olan ‘slapstick komedi’ evrenine taşırken, bu bölüm aynı zamanda Ani için ilk fırsatta kaçıp giden Ivan’a rağmen duygularını ve sadakatini test ettiği, ahlaki yargılar ve damgalamalara karşı bir tür kimlik mücadelesi verdiği, umut ve hayal kırıklığı arasında bocaladığı bir dramayı da içinde barındırıyor.

Ivan’ın babasının beceriksiz ama sempatik yaverlerinin birbirleriyle uyumunun filmin temposuna katkısı muazzam. Her biri bulundukları yol rollerde adeta devleşiyor. Aldığı komutlara göre davransa da aralarında yalnızca Igor (Compartment Number 6 filminden tanıdığımız Yura Borisov) Ani’nin insani taraflarını görmeye, duygularını anlamaya çalışıyor. Diğerleri için Ani, evliliğine dair söz hakkı bile olmayan, tüm kararlarının parayla satın alınabileceğine inanılan bir eskort. Ani bu erkek mikro-kozmosu içinde kırıp dökerek, inat ederek, kavga ederek, son ana kadar pes etmeyerek inşa ediyor ve kabul ettiriyor iradesini. Igor bu anlara sessiz dayanışmasıyla eşlik ediyor. Igor’unki bir anlamıyla da sınıf dayanışması, çünkü emir kulu olduğu Rus oligarklara karşı hem kendi konumunun hem de onların Ani’yi nasıl gördüğünün farkında.

Filmin çok tartışılan etkileyici finalinde, Ani’nin Igor’un desteğine, alışık olduğu ya da toplumsal hayatta kendisinden beklenen o sömürüye açık yöntemle – bedenini bir cinsel performans aracılığıyla sunarak – karşılık vermeye çalışması ve Igor’un bu performansa kayıtsız kalışı, Ani’yi derin bir içsel katarsise sürüklüyor. Bu kapanış fikrini Sean Baker’ın filmi geliştirme aşamasından önce tasarladığını ve izleyiciye düşünme alanı açacak bilinçli bir tercih olarak tamamlanmamış bırakıldığını öğreniyoruz. Bu son, Ani için bir mağlubiyet olduğu kadar bir dönüşümün başlangıcı olarak da yorumlanabilir. Ivan’la yaşadığı kısa süreli ama baş döndürücü hikayenin başlangıçta Ani üzerinde duygusal açıdan onarıcı bir etkisi olduğunun izlerini gözlemek mümkün. Ani için bu ilişki aynı zamanda seks işçisi rolünün ötesinde bir romantik bağ kurma ihtimaline, yani hem sevip hem sevilebilmeye olan inancına dair bir test niteliği taşır. Ancak Ivan’ın, annesinin Ani’yi hedef alan sınıfsal aşağılamalarına karşı durmak şöyle dursun, onun bu ilişkiye yüklediği anlamları hiçe sayarak kendisini yalnızca bir tatil eğlencesi olarak gördüğünü açıkça dile getirmesi Ani için bir tür özdeğer yıkımıyla sonuçlanır. Bu sebeple Igor’un kurduğu sahici yakınlığa Ani’nin cinsellikle yanıt vermek istemesi bir travma davranışı olarak okunabilir. Igor’un onu arzu nesnesi olarak görmek yerine duygusal bir reaksiyonla mukabele etmesi de belki de Ani için filmin bittiği yerde başlayan bir dönüşüme, Ivan’la yaşadığı kendine dönük hayal kırıklığının Igor’un karşılıksız kabulüyle onarılma imkanına kapı aralayabilir. Kim bilir.

Ani’ye hayat veren Mikey Madison’ın büyüleyici performansının karakterin zaaflarını gizlemeyi belli ölçüde başardığını söyleyebiliriz. Madison’ın şımarıklıkla içtenlik arasında takındığı tavırları bizi Ani’nin daha iyi bir hayat arzusuyla duygusal bağlanma arayışı arasında gidip gelen motivasyonlarına dair ikna etmeye yetse de Ani’yi aslında pek tanımıyoruz. Halbuki film, isminden anlaşılacağı üzere Anora’ya, yani Ani’ye odaklandığından hakkında daha çok arka plan bilgisine sahip olmamız beklenebilirdi. Striptiz kulübündeki işine bakışına, ekonomik durumu ve beklentilerine, aile yapısına veya iş dışındaki hayatına dair elimizde, filmin çeşitli anlarına serpiştirilmiş detaylar dışında, çok az şey var. Daha bütünlüklü bir karakter tasarımı Ani’nin hem külkedisi masalı hem de Amerikan Rüyası’ndaki konumuna dair daha anlamlı bir içgörü edinmemizi sağlayabilirdi. Yıne de Anora, Sean Baker’ın önceki yapımları Tangerine, Florida Project, Red Rocket gibi yine seks işçiliğini merkeze alan filmlerine kıyasla karakter etnografisine daha az yaslanan bir yapıda olsa da bu açığı iyi yazılmış yan karakterleri, etkili oyunculukları ve tempolu kurgusuyla kapatabiliyor. Anora’yı Cannes’da Altın Palmiye’yle buluşturan ilginin bu unsurlar arasındaki harmoniden kaynaklandığını söylemek mümkün.